Wybory do SU: co musisz wiedzieć o prawie i jak je ogarnąć

Cześć! Jeśli zastanawiasz się, jak przeprowadzić wybory do Samorządu Uczniowskiego i nie zgubić się w przepisach, to ten krótki przewodnik jest dla Ciebie. Postaram się w prosty sposób wyjaśnić najważniejsze rzeczy: co mówi prawo, jakie kroki trzeba podjąć, żeby wszystko było legalne i sprawnie szło. Zaczynamy!

1. Podstawa prawna – o co chodzi z SU?

• Ustawa o systemie oświaty i statut szkoły – to główne dokumenty, w których znajdziesz informacje o SU.
• W praktyce w statucie Twojej szkoły będzie rozdział poświęcony właśnie Samorządowi Uczniowskiemu. To tam są zapisane zasady dotyczące wyborów, czas trwania kadencji, wymagania wobec kandydatów itp.
• Nie musisz czytać całej ustawy – wystarczy, że zajrzysz do rozdziału „Samorząd Uczniowski” w statucie (znajdziesz go w sekretariacie lub u opiekuna SU).

2. Kto może kandydować i kto może głosować?

• Kandydować mogą uczniowie zapisani w danej szkole (najczęściej od klasy, w której SU jest dopuszczony – bywa, że od 4. klasy podstawówki, a bywa, że dopiero od 7.).
• Zazwyczaj wymaga się poparcia określonej liczby uczniów, np. 10–20 podpisów. Sprawdź tę liczbę w statucie!
• Głosować mogą wszyscy uczniowie z danej szkoły (czasem bywa, że od określonej klasy – zależy od regulaminu), bez względu na to, czy startują w wyborach.
• Uwaga: nikt nie może być zmuszony do głosowania czy kandydowania – to ma być dobrowolne i w miarę równe szanse dla każdego.

3. Regulamin wyborów – Musicie go mieć

• Przed startem wyborów trzeba ustalić Regulamin Wyborów do SU. To taki dokument (zwykle kilkanaście punktów), który mówi:
  1. Kiedy ogłaszamy wybory (data startu i zakończenia kampanii, dzień głosowania).
  2. Jak i gdzie kandydaci zgłaszają swoje kandydatury (np. formularz w sekretariacie, zbiórka podpisów itp.).
  3. Jak wyglądają same głosowania (urna, karta (papierowa albo elektroniczna), termin).
  4. Kto będzie liczył głosy i jak ogłosić wyniki.
• Najczęściej opiekun SU lub przedstawiciel dyrekcji podpowiada wzór regulaminu – wystarczy go lekko dopasować do Waszej szkoły (zwróćcie uwagę, żeby uwzględnić wszystkie wymagane terminy, np. minimalny czas kampanii).
• Tip: Sprawdźcie, czy regulamin nie koliduje z innymi szkolnymi zasadami (np. zakaz wydawania plakatów w czasie lekcji). Lepsza jedna spójna instrukcja, niż bałagan.

4. Kluczowe terminy i procedury

1. Ogłoszenie wyborów
   • Opiekun SU (lub dyrekcja) ogłasza, że za miesiąc (albo określoną datę) ruszają wybory.
   • W komunikacie podajcie: do kiedy zgłoszenia kandydatur, kiedy kampania, kiedy głosowanie.
2. Zgłoszenia kandydatów
   • Ustalicie jasno, ile podpisów od uczniów jest potrzebnych do rejestracji (np. 15 podpisów od różnych uczniów).
   • Kandydaci wypełniają kartę zgłoszeniową (imię, nazwisko, klasa, ewentualne krótkie hasło wyborcze).
3. Kampania wyborcza
   • Czas na prezentację pomysłów: plakaty, ulotki, krótkie nagrania w social media.
   • Upewnijcie się, że każdy kandydat ma równe możliwości (np. tyle samo dni na powieszenie plakatów w wyznaczonych strefach szkolnych).
   • Zadbajcie o jasne zasady: czy wolno wieszać plakaty na drzwiach klas, czy tylko na wyznaczonych tablicach?
4. Dzień głosowania
   • Najlepiej jeden dzień – np. przerwy między lekcjami lub po lekcjach (zależnie od organizacji szkoły).
   • Przygotujcie urnę (kartonowa skrzynka albo kryta skrzynka z otworem), karty do głosowania (wybór 1–3 osób, w zależności od tego, ile miejsc w SU jest do obsadzenia).
   • Ustalcie komisję wyborczą (najczęściej złożoną z przedstawicieli SU z poprzedniej kadencji i nauczyciela/opiekuna). Oni pilnują, żeby każdy wypisał kartę zgodnie z zasadami (np. jeden krzyżyk przy jednym nazwisku) i wrzucił ją do urny.
5. Liczenie głosów i ogłoszenie wyników
   • Po zakończeniu głosowania komisja zamyka urnę i liczy głosy – najlepiej w obecności przynajmniej kilku obserwatorów (np. innych kandydatów lub przedstawicieli klas).
   • Zapisy między innymi: ile kart było nieważnych (np. przekreślenie wszystkich nazwisk), ile ważnych, kto ile uzyskał głosów.
   • Wyniki ogłaszacie krótko – np. tablica ogłoszeń, szkolne łącze radiowęzłem lub wspólny post na szkolnym FB/IG.

5. Kampania wyborcza – co wolno, a co nie?

• Wolno:
  • Wieszać plakaty na wyznaczonych ogłoszeniach (upewnijcie się, które tablice są dostępne).
  • Zorganizować krótkie prezentacje w klasach (pytać wcześniej nauczyciela, czy można na chwilę wejść i opowiedzieć o sobie).
  • Publikować posty na klasowym czacie czy w szkolnych grupach na Facebooku/Insta.
• Nie wolno:
  • Zrywać cudzych plakatów ani zasłaniać tablicy konkurenta.
  • Rozdawać słodyczy czy upominków na korytarzu bez zgody dyrekcji (czasem to jest traktowane jako nieuczciwe wspieranie).
  • Chwalić się „obietnicami”, których nie można spełnić (np. „podwoję atrakcyjność stołówki” – to wcale nie zależy od SU).
• Dzięki jasnym zasadom unikniecie konfliktów między kandydatami. Poza tym nikt nie będzie miał wrażenia, że jedna osoba miała lepsze warunki do promowania się niż inni.

6. Ustalenie progu wyborczego i ważności głosowania

• Czasem statut wymaga, aby określona liczba uczniów wzięła udział w głosowaniu – np. minimum 50% uprawnionych. Jeśli nie osiągniecie progu, wybory mogą być uznane za nieważne i trzeba je powtórzyć.
• Sprawdźcie w statucie, czy taki próg istnieje – jeśli jest, warto przypominać uczniom o głosowaniu (kilka przypomnień podczas przerw, posty w social media, plakat „już jutro wybory!”).
• Ważne głosy to takie, gdzie karta została wypełniona zgodnie z wytycznymi (np. jeden znaczek przy jednym nazwisku). Karty z 2-3 zaznaczeniami przy jednym nazwisku albo przekreślone wszystkie pola uznaje się za nieważne.

7. Co po wyborach? Formalności i przekazanie władzy

1. Protokół wyborczy
   • Komisja powinna spisać protokół: data, miejsce, liczba ważnych i nieważnych głosów, lista zwycięzców (kolejność od największej liczby głosów).
   • Protokół zazwyczaj podpisuje przewodniczący komisji i opiekun SU.
2. Ustalenie składu SU
   • Ci, którzy zdobyli najwięcej głosów (zgodnie z liczbą miejsc w SU), wchodzą w skład rady.
   • Jeśli jest więcej chętnych niż miejsc, kolejne osoby mogą zostać „zastępcami” (gdyby ktoś zrezygnował) – to też czasem jest zapisane w statucie.
3. Przekazanie dotychczasowych materiałów
   • Nowo wybrani członkowie SU powinni dostać od poprzedników wszystkie dokumenty (notatki, kontakty do nauczycieli, wzory protokołów, klucze do biura SU itp.).
   • Warto umówić krótkie spotkanie, podczas którego „stara” ekipa przekaże najważniejsze informacje, a „nowa” zada pytania o bieżące sprawy.
4. Planowanie działań na nową kadencję
   • Ustalcie od razu pierwsze spotkanie nowego SU (najlepiej w ciągu tygodnia od wyborów), żeby omówić priorytety, cele i kalendarz wydarzeń.
   • Pamiętajcie, aby wprowadzić do planu terminy najbliższych zebrań z dyrekcją, budżetu SU (jeśli taki jest) i ewentualne szkolenia czy warsztaty dla nowych radnych.

8. Kilka praktycznych wskazówek na koniec

• Przeczytaj statut (a przynajmniej sekcję o SU) jeszcze przed ogłoszeniem wyborów. Dobrze wiedzieć, jakie macie prawa i obowiązki.
• Zgarnij pomoc opiekuna SU czy nauczyciela – często to oni mają wzory dokumentów i wiedzą, jak omijać szkolne pułapki (np. deklaracje RODO, jeżeli zbieracie dane uczniów).
• Skróć regulamin do minimum – niech będzie krótki, czytelny i zrozumiały dla każdego. Element „prawo-język” zostawiajcie maksymalnie w punktach, bez żargonu prawniczego.
• Upewnijcie się, że karteczki do głosowania (imiona, nazwiska, numery klas) są dobrze wydrukowane – czytelne, bez pomyłek. Jeden błąd w nazwisku może spowodować kłopoty przy liczeniu głosów.
• Promujcie wybory – na tydzień przed: plakaty, wiadomości w dzienniku elektronicznym, info w social media. Często zdarza się, że wybory są „ostatnią rzeczą”, o której myśli się w szkole – efekt? Niska frekwencja. A potem trzeba organizować poprawki.
• Dajcie przedsmak SU – jakieś małe akcje przed wyborami (np. miniankieta: „co byście chcieli w naszej szkole?”). Wtedy uczniowie poczują, że SU działa i warto oddać głos, bo ktoś ich naprawdę wysłucha.
• Zadbajcie o transparentność – informujcie wszystkich, ile kart jest nieważnych, ile ważnych, jak wygląda rozkład głosów, żeby nie było plotek, że ktoś „sfałszował” wynik.
• Jeżeli coś pójdzie nie tak – np. regulamin zostanie złamany czy będzie zerowa frekwencja – spiszcie to w formie krótkiej notatki, żeby łatwiej było poprawić to za rok (co poszło nie tak i jak to naprawić).

Podsumowanie

Wybory do SU nie muszą być skomplikowane, jeśli:

1. Przeczytasz statut szkoły i znasz najważniejsze zapisy.
2. Przygotujesz prosty regulamin i jasno wytłumaczysz zasady kandydatom.
3. Ustalysz jasne terminy: zgłoszenia, kampania, głosowanie, liczenie głosów.
4. Przemyślisz kampanię: co wolno, a czego nie robić – żeby nie było bałaganu.
5. Przygotujesz organizacyjnie dzień głosowania: urna, karta, komisja i protokół.
6. Przejrzysz proceduralnie wyniki i przekazesz nowe władze SU tak, żeby ciągłość działań była zachowana.

Dzięki temu wszyscy uczniowie czują, że wybory są przejrzyste i mają sens, a nowo wybrany SU może od razu zabrać się do pracy. Powodzenia w organizacji! Jeśli coś będzie niejasne, pytajcie opiekuna SU lub starszych radnych – na pewno pomogą.

Do dzieła!